Prvi opisi astme potiču iz drevne Kine kada je Shen-Nung (˝kineski car vatre˝ 2838-2698. godine p.n.e) opisao prve simptome slične astmi i uočio terapijski efekat biljke mahuang iz koje je ekstrahovan efedrin. U antičkom Rimu, efedrin uziman sa vinom, uptrebljavan je u lečenju astme.
Biljne pare i ekstrakti korišćeni su vekovima za ublažavanje simptoma, iako osnovni mehanizmi i putevi nisu bili poznati. Savremeni „papirus Georga Ebersa“ pronađen u Egiptu ukazuje na više od 700 lekova za tegobe disajnih puteva.
Kasnije, 1792. godine pre nove ere, nastao je „Hamurabijev kodeks“. Dokumentovao je simptome nedostatka daha kod grupe pojedinaca u Vavilonu.
ISTORIJA ASTME PRE NOVE ERE I NOVA ERA
Prvi opisi iz II veka p.n.e. potiču od Arateja iz Kapadokije.
Godine 327. pre nove ere, tokom ere kada je Aleksandar Veliki širio invaziju na Indiju, dim stramonijuma (biljke sa antiholinergičnim dejstvom) je korišćen za olakšanje otežanog disanja.
U antičkoj Grčkoj, Hipokrat (377.godine p.n.e) prvi opisuje astmu, a Claudius Galen, u drugom veku n.e. definiše je kao oboljenje koje je praćeno opstrukcijom bronhija.
Prvi opisi iz II veka p.n.e. potiču od Arateja iz Kapadokije.
Tokom 200-500 godine nove ere, jevrejski Talmud je zagovarao upotrebu "hiltita", smole koja se nalazi u povrću iz porodice šargarepe, za lečenje simptoma astme
Moses Maimonides (1135-1204) jevrejski lekar, 1200. godine, preporučuje da osobe koje boluju od astme treba da izbegavaju stresne situacije i ukazuje na povoljan efekat promene klime. On ukazuje da povoljan efekat na astmu ima unos tečnosti i pileće supe, dobra lična higijena i miran san.
ISTORIJA ASTME: SREDNJOVEKOVNA ERA
U srednjem veku, znanje o astmi i njenom lečenju počelo je da napreduje malo po malo. Evropljani su počeli da koriste duvan kao ekspektorans da bi pomogli u uklanjanju sluzi oko 1500. godine nove ere.
Belgijski istraživač, Žan Baptist Van Helmont, oko 1700. godine nove ere, spomenuo je da je astma počela u „plućnim cevima“. Bernardino Ramacini je prvi otkrio vezu između astme i prašine i identifikovao je „astmu izazvanu vežbanjem“.
Asteci su koristili efedru za čišćenje sluzi u Centralnoj Americi. U Južnoj Americi, Inke su koristile osušeni list sličan kokainu za lečenje astme. Arsen je preporučilo nekoliko lekara za lečenje respiratornog distresa oko 1800. godine nove ere
Konrad Schnaeider, 1600. godine, identifikuje prašinu i druge iritanse kao uzročnike astme.
Tomas E.Willis (1621-1675) i John Floyer (1649-1734), 1700. godine, prvi uvode pojam ˝paroksizmalna astma˝koji je nesumnjivo preteča terminu ˝teška astma˝. U isto vreme, oni ukazuju na nepovoljan efekat duvanskog dima kod astmatičara. J. Floyer ukazuje i na naslednu predispoziciju za astmu.
Leanec, 1835. godine, pronalazi stetoskop čime je prvi put lekarima koji se bave astmom omogućeno da čuju vizing kod astmatičara.
Gerhard, 1850. godine, u moguće izazivače napada kod astmatičara svrstava i mirise hemikalija.
Salter H.H, 1860. godine, prvi opisuje astmu kao ˝paroksizmalnu dispneju čudnog karaktera, generalno periodična sa intervalima zdravog disanja izmedju ataka˝
Paul Ehrlich (1854-1915), 1879. godine, prvi otkriva ulogu mastocita i eozinofila u atopijskoj alergiji.
ISTORIJA ASTME : MODERNA ERA
Pedijatar, Clemens von Pirquet, 24. Jula 1906. godine u Minhenskom medicinskom časopisu, objevljuje termin ˝alergija˝ koji označava ˝specifično izmenjenu reaktivnost organizma˝.
Samuel Meltcer, 1910. godine , zaključuje da je astma funkcionalno oboljenje disajnih puteva, a ne neuroza.
Carl Prausnitz (1876-1963) i Heinz Küstner (1897-1963), 1921. demonstriraju pasivnu senzibilizaciju kože što se označava kao Prausnitz- Küstner-ov test ( PK-test).
Perez Camps, 1929. godine, prvi je inhalacionim putem primenio adrenalin u lečenju astme.
Edward Rendall, (mayo Clinic), 1936. godine, prvi je izolovao kortizon iz korteksa nadbubrežne žlezde.
Feldberg i Kellaway 1938. godine, opisuju spororeagujuću supstancu-SRS.
Lekari su počeli da prepisuju aminofilin supozitorije i tablete i injekcije adrenalina za astmu 1940-ih i 1950-ih godina
Merno dozni raspršivač je primenjen 1956. godine.
Wright i McKerrow su 1959. godine, konstruisali merač vršnog ekspirijumskog protoka ili pik flou metar (˝peak flow meter˝).
K. i T. Ishizaka, 1960. godine publikuju više radova ukazujući da antiserum blokira PK-test, nazivajući ga reaginom.
Farmaceut Roger Altounzan, 1965. godine, je iz biljke amni visnage, izolovao kromone koji će biti osnov za dinatrijum hromoglikat 1967. godine.
S.G.O. Johanson iz Upsale, 1965. godine, detektuju u serumu pacijenta sa mijelomom M –komponentu koja je definisana kao četvrta klasa antitela, imunoglobulin E (IgE).
1969. godine izolovan je prvi selektivni beta-2 agonist: Salbutamol.
1971. godine prvi put je opisan Ne adrenergički-ne holinergički (NANC) –nervni sistem u plućima.
1972. Prvi put se upotrebljava inhalacioni kortikosteroid : Beclomethason dipropionat (BDP).
Richardson i Beland, 1976. godine, otkrili su vazoaktivni intestinalni peptid (VIP), supstancu koja učestvuje u kontrakciji glatkih mišića.
1976. godine, Samulsson i Hamberg (Karolinska Institut) i Pierre Borgeat iz Kanade otkrivaju novu katalizovanu lipooksigenaznu dehidroksi kiselinu (5-lipooksigenazni put) što predstavlja rođenje familije leukotriena.
Peterson i saradnici, 1977. godine otkrili su da mastocit aktiviran putem IgE-a oslobađa histamin.
Chen Wy i Harton D, 1977. godine, opisuju astmu na napor uslovljenu gubitkom temperature i tečnosti.
Kako je razumevanje izloženosti alergenima i posledičnog oslobađanja hemijskih medijatora koji izazivaju suženje i remodelovanje disajnih puteva postalo jasnije, oko 1980. godine, uspostavljene su ciljane opcije lečenja, uključujući antileukotriene, kromone i anti-IgE terapije.
1991. Godine, počinje upotreba prvog dugodelujućeg beta-2 agonista- Salmeterola.
1992. godine , objavljen je prvi ˝Internacionalni konsenzus za dijagnostiku i lečenje astme˝ od strane Nacionalnog instituta za srce, pluća i krvotok (USA)
1995. godine objavljena je Globalna inicijativa za astmu- GINA u saradnji sa Nacionalnim institutom za bolesti srca, pluća i krvotoka (USA) i Svetske zdravstvene organizacije i glasi:˝Globalna strategija za lečenje i prevenciju astme.˝ Ona se i do danas na osnovu savremene literature dopunjuje i obnavlja.
1998. godine odobrena upotreba Montelukasta, antagonista CYSLT1 receptora za kontrolu astme.
ISTORIJA ASTME: DVE DECENIJE 21.VEKA
U prve dve decenije 21. veka učinjena su opsežna otkrića na genetskom i molekularnom nivou od značaja za patogenezu astme. Čine se napori da se terapija astme prilagođava na individualnom nivou prema fenotipovima (kliničke karakteristike astme) i endotipovima (biološki markeri koji ukazuju na podtip astme), tzv. personalizovani kurativni pristup.
Astma se prepoznaje kao heterogena bolest, kompleksna za lečenje.
2001. godine učinjeno inicijalno sekvencioniranje humanog genoma i rane ˝family-based linkage studies˝ ukazuju na brojne genetske lokuse koji povećavaju rizik za astmu.
2003. godine, uveden Omalizumab za lečenje astme monoklonlno anti IgE antitelo za uzrast iznad 12 .godine a 2016. godine i za uzrast od 6 do 11. godina.
2011. godine, Američko torakalno udruženje daje smernice za kliničku upotrebu merenje azot monoksida u izdahnutom vazduhu (FeNO).
2015. Američka administracija za lekove (FDA) odobrava upotrebu dugodelujućeg antimuskarinskog antagonista: Tiotropijum bromida za lečenje pacijenata sa astmom koji su loše kontrolisani viokim dozama inhalacionim kortikosteroidima i dugodelujućim beta-2 agonistima ( na nivou 3 i 4. Prema preporukama Evropskog respiratornog udruženja).
2015. godine odobrena upotreba Mepolizumaba, monoklonalnog antitela koje inhibira IL-5 vezujući se za receptor na eozinofilnoj površini čime inhibira regrutaciju, rast, diferencijaciju i aktivaciju eozinofila.
2016. Odobrena upotreba Reslizumab, IgG4k, monoklonalno antitelo koje inhibiše vezivanje IL -5 za α subjedinicu receptorskog kompleksa za IL-5 na eozinofilima.
2017. odobrena upotreba Dupilumaba, monoklonalnog antitela na α subjedinicu receptora za IL-4 receptor, za lečenje atopijskog dermatitisa.
Visoke tehnologije sekvencioniranja ukazuju na ulogu genomike, epigenomike, transkriptomika, proteomika, metabolomika u definisanju endotipova astme.
Animalni modeli, epidemiološke studije suplemenatcije demonstriraju uticaj mikrobiote na razvoj alergijskog odgovora i alergijske inflamacije u disajnim putevima.
Uvode se nove intervencije u lečenju teške astme kao što je bronhijalna termoplastika
Literatura
Đorđević D. Epidemiologija, etipotaogeneza i klasifikacija bronhijalne astme, istorijski pregled. U: Bronhijalna astma, izd. Medicinski fakultet u Nišu. 2005: 7-25.
